ETKİleşim Atölyeleri Deneyimi

ETKİleşim Atölyeleri Deneyimi;
DESTEK, TAK (Kadıköy-Kartal), Vizyon Atölyesi ve Atölye Muğla Bir

A.Faruk Göksu; ETKİleşim Atölyeleri Kurucu Ortağı

19 Haziran 2017

Kentlerimizin 3.dönüşüm sürecine girdiği günümüzde, mekan ve yaşam üzerine ortaya çıkan olumsuzlukların etkileri azaltmak, kentsel dönüşüm sürecinin yalnızca mekansal değil, ekonomik ve sosyal boyutunu da içermesi gerekliliğini ortaya koymak üzere 2013 yılından bu yana kurduğumuz  ETKİleşim Atölyelerinde çok boyutlu deneyimler yaşıyoruz.

ETKİleşim Atölyeleri

-     17 ağustos 2011 yılında Kentsel Strateji tarafından gönüllü tasarımcılar ile Yerel Girişime DESTEK Platformu,

-        4 Nisan 2013 tarihinde; Kadıköy Belediyesi, ÇEKÜL Vakfı ve Kentsel Strateji ortaklığı ile TAK Kadıköy,
-        17 Ağustos 2013 tarihinde; NEF ve Kentsel Strateji ortaklığı ile Vizyon Atölyesi,
-        23 Ağustos 2014 tarihinde; Kartal Belediyesi ve DESTEK Platformu ortaklığı ile TAK Kartal,
-        29 Ekim 2016 tarihinde; Muğla Büyükşehir Belediyesi ve Kentsel Strateji işbirliği ile Atölye Muğla Bir.

ETKİleşim Atölyeleri, yönetim şekli, program ve projelerin geliştirilmesi ve uygulama süreç deneyimleri ile pek çok özellik ve farklılığı ortaya koymaktadır.

1. Önce; gönüllülük. Sosyal şirket misyonu ile zamanının %80’ini ve gelirinin ise %20’sini atölyelerin kuruluşu ve yönetimi için gönüllü olarak harcayarak, öncü ve lider rolünü Kentsel Strateji’nin üstlenmesi.
2. Sonra; Ortaklık ve İşbirliği. Atölyelerin kuruluşu ve programların uygulanması için farklı ortaklık modelleri ve işbirliği yaklaşımları geliştirilmesi.
3. Değişim; ‘Davranış biçimleri’. Gerek belediyeler, gerekse özel sektör ve sivil örgütlerin kurumsal davranış biçimleri ile h tasarımcı, mahalleli gibi bireyler ve grupların davranış biçimlerinin süreç içinde değişiminin gözlemlenmesi Yeni davranış biçimleri tasarımının geliştirilmesi.
4. Yaklaşım; ‘Keşfetmek’  ve keşfedilenleri ise ‘görünür kılmak’. ‘Mahallelerimi yeniden keşfetmek’, ‘kentlerimizi yeniden düşünmek’  söylemi ile yani, ‘aşağıdan yukarı ‘ ve ‘yukarıdan aşağı’ bakış açıları ile katılımcı, yaratıcı tasarım süreç yönetimini gündeme getirmek.
5. Özgünlük; ‘Farklılık ve farkındalık’ yaratma. Her bir atölyenin özellikle mekan tasarımı ve programlarının farklı olması, programlarının da katılımcılar için farkındalık yaratması.
6. Ölçek; Bölge ve kent  ölçeğinden mahalle ve sokağa kadar farklı ölçeklerde sorunları anlama, algılama, keşfetme ve çözüm geliştirme.
7. Denge; ‘kuram ve kılgı’ çerçevesi oluşturmak. Etkileşimin kavramsal sembollerini hafızalarda üretilmesini sağlamak, etkileşim ortamlarında hayata geçirmek. Kuram ve kılgı arasında denge oluşturmak.
8. Sosyal Etki; Proje geliştirme süreçlerinde;  ETKİleyenler ve  ETKİlenen arasında ETKİleşim ortamları yaratarak olası olumsuz ETKİleri azaltmak. Araştırma ve Katılıma dayalı Sosyal Etki Tasarım süreçleri ve yöntemleri geliştirmek.
9. Ortam; Sosyal ETKİleşim. Bireyler, gruplar, mahalleliler, sektörler arasında etkileşim biçimlerini  geliştiren ortak sorunlara ortak çözüm arayan ortamlar yaratmak.
10. Hedef; Anadolu Tasarım Ağı; Deneyimlerin Anadolu kentleri ve üniversiteleri ile paylaşılması. Tüm sektörleri kapsamına alan bir ağ kurulması. İŞ ve GirİŞİM ortamları yaratılması.

Özetle, Destek Platformunun kuruluşu ile başlayan, Tasarım Atölyeleri; (TAK Kadıköy ve Kartal), Vizyon Atölyesi ve Atölye Muğla Bir ile devam eden kendimize özgü farklılık yaratan bir deneyim yaşamaktayız.

DESTEK Platformu ile yeni kentsel dönüşüm modellerinin geliştirilmesi için, mahallelilerin sorunların çözümü için yerel girişime nasıl destek oluruz? Tasarımcılar ile mahallelileri proje bazında biraraya getirmek.

TAK’larda yaptığımız;  tasarımcılarla ve mahallelileri bir araya getirdiğimiz ortamlarda yeni katılımcı sistemleri nasıl tasarlarız? Tasarımcıların, sorunu anlamalarını bire bir kullanıcılarını gözlemleyerek ve birlikte yapmalarını sağlamak.

Vizyon Atölyesinde ise kentleri yeniden nasıl kurgularız ? sorusunu kamu, özel ve sivil kurumlarla paylaşarak, yeni kent modelleri geliştirmek ve katılımcı planlama yaklaşımları ortaya koymak.

Atölye Muğla Bir’de ise kent, kır ve kıyı dengesini kurmak için birlikte kalkınma modellerini nasıl geliştirebiliriz? sorusunu tüm ilçe belediyeleri ile yeni ekonomilerin kavram ve yöntemleri ile tartışmak ve örnek uygulamalar yapmak.

Sosyal ETKİleşim Atölyeleri ve yarattığı eko sistemin temel felsefesi, herkesi ve her kesimi bir araya getirmek, sorunları birlikte gözlemlemek, katılımcı ortamlarda çözüm önerileri sunan program ve projeler geliştirmek. Bir başka deyişle, kaybetmeye başladığımız ‘imece’ kültürünü yeniden keşfetmek ve bu değerleri yeniden üretmek üzerine kurgulamak.

Sosyal ETKİleşim için

             ETKİleşim Atölyeleri

Artık, karar vericilerin bilindik kurumsal davranışları ile tasarımcıların mesleki davranışları farklı kavramlar ve yaklaşımlar ile yenilenme zamanı geldi. Kentleri yeniden düşünmek ve mahalleri yeniden keşfetmek için farklı davranışlar geliştirmeliyiz.

Davranış tasarımı, Sosyal ETKİ üzerine kurgulanmalı. Geniş katılımlı ETKİleşim ortamları yaratılmalı. Hem kurumsal, hem de bireysel davranış biçimleri, yeni nesil beklentileri, yeni ekonomiler ve yeni katılımcı yöntemler dikkate alarak değişmeli. Değişim paylaşım üzerine kurgulanmalı. Paylaşım, yalnızca ekonomik değerler üzerinden değil, güven ve mahalle kimliği vb sosyal değerleri üzerinden de yapılmalı.

Bu yaklaşımları ülkemize uyarlama konusunda daha başarılı olmak istiyorsak öncelikle kendi kurumsal ve bireysel davranışlarımız analiz edilmeli. Anadolu kültürü, zaten ‘imece’, yani paylaşım ekonomisi üzerine dayanıyor. İmece; birlikte üretim, birlikte paylaşım kültürü. İmece, kentlerde kaybolmaya başlasa bile kültürün tohumlarının kültürümüzde var olduğunu gösteriyor.

Önemli olan kendi kültürümüz için ekonomik sistemleri yeniden tasarlıyorsak ilk adim kendi kültürümüzü gözlemlememiz, hangi noktada güven düğümleri var, hangi konularda kültür için bir tabu var? Bu soruların yanıtlarını bulmalıyız.

Kurduğumuz ve deneyimlemeye devam ettiğimiz ETKİleşim Atölyeleri; davranış tasarımı yaklaşımının kendimize özgü yeni kavramlar ve yöntemlerle değişimi için yeni fırsatlar ortaya çıkarıyor.

ETKİleşim Atölyeleri; kurum ve bireylerin davranış biçimlerini yeniden tasarlamaya yönelik olarak; işbirliği, yarışma ve fikir farklılıklarının tartışılması üzerine kurgulanmıştır. Sosyal ETKİleşim kuramının da insan davranışları biçimleri olan bu kavramları yeniden keşfetmeli, günümüz koşullarına göre yeniden kurgulamalıyız.

İşbirliği; Değerler, deneyimler, kaynaklar, hikayeler, yaşanmışlıklar, çabalar ve kavramlar üzerine kurulu formel ve informel biçimleri ile kamu, özel ve sivil buluşmaları,

Yarışma; Katılımcı ortamlarda üretkenlik, farklılık, yenilik, yaratıcılık ekip çalışmasını içeren etkinlikler, fikir ve tasarım program ve projeleri elde etme ortamları,

Fikir Farklılıkları; Kurumsal ve bireysel aykırılıklar, farklılıklar, kültürel ve demografik çeşitlilikler nedeniyle ortaya çıkan görüş ve önerilerin uzlaşmaya dayalı ortaklaştırılması,

Özetle, ETKİleşim Atölyeleri, Sosyal ETKİleşim davranış biçimlerinin deneyimlendiği ve planlama ve tasarım boyutları ile farklılıklarının ortaya konulduğu bir ortam olmuştur. Birey-birey, birey-grup, grup-grup, grup topluluklar arasındaki etkileşim biçimlerinin sosyolojik çerçevesi, ETKİleşim Atölyeleri’nde sorunların tanımlanması ve çözüm geliştirilmesi süreçleri kent sosyolojisine yeni boyutlar kazandıracaktır.

ETKİleşim Atölyeleri Bileşenleri

Temel felsefesi, kurumsal ve bireysel davranış biçimlerini yeniden tasarlamak olan ETKİleşim Atölyeleri başta atölye ve etkinlik mekanları olmak üzere, kavramları, program ve projeleri, etkinlik çeşitliliği ve ölçekleri ile pek çok bileşenden oluşmaktadır.

ETKİleşim Atölyeleri;

• Farklı disiplinlerdeki tasarımcılar ile katılımcıları BULUŞTURUR, sorunları birlikte KEŞFEDER,
• Keşfedilenleri çeşitli ürünlerle GÖRÜNÜR KILAR,
• Çözüm sunan program, projeler ve yöntemler GELİŞTİRİR,
• Kavramları TARTIŞTIRIR, kavramların gerçekleşmesi için Eylem alanları TASARLAR,
• Tasarımcı ve katılımcı Ağı OLUŞTURUR,
• Sosyal Medya yoluyla süreci, etkinlik ve ürünleri PAYLAŞIR

Mekan; Yaratıcı Ortamlar

ETKİleşim Atölye mekanları buluşma, tartışma, etkinlik ve sorunlara çözüm bulma ortamı olarak tasarlanmıştır.

TAK Kadıköy mekanı, eski Özen Sinemasının tasarım atölyesine dönüştürülmesi ile oluşan iki katlı yapı. TAK Kartal mekanı ise tasarımcıların mahalleleri dolaştığı otobüs (TAK Gezici) ile mahallelilerin buluştuğu modüler yapılar (TAK Kondu). Atölye Muğla Bir ise modüler birimleri, sokağı, Pazar yeri ile kompleks bir alan. Vizyon Atölyesi ise salıncaklarda fikirlerin salınımının yapıldığı bir ortam.

Atölyeler, kalıcı ve gezici mekanlardan oluşurken, yaratıcı atölyelerin gerçekleştiği alanlar sokaklar ve mahallelerin kamusal alanları da etkinliklerin gerçekleştirildiği ve programların geliştiği alanlar olmaktadır.

•         Atölye
•        TAK Kondu ve TAK Gezici
•        Sokak
•        Salıncak
•        Kamp

Tasarımcı; Keşfeden ve Çözüm Bulanlar

Planlamacı, mimar, ürün tasarımcısı, görsel tasarımcılar ile sosyal ve mühendislik bilimcileri gibi farklı disiplinlerden oluşan tasarımcılar; araştırmacı ve çözüm bulucu rolleri ile etkileşim ortamının en önemli aktörleridir. Öğrencilerinde de aktif olduğu tasarımcılar sorunları keşfetme ve çözüm bulma süreçlerinde etkin rol almaktadır.

•         Planlamacı
•         Mimar
•         Ürün Tasarımcısı
•         Sosyal Bilimci
• -       İletişimci

Katılımcılar; Etkileşim içinde Olanlar

Atölyelerin ETKİleşim içine aldığı katılımcılar çok geniş bir yelpaze sunmaktadır. Atölye katılımcıları; atölye kurucu ortakları ile program ve proje ortakları da olabilir. Temel ilke kamu, özel ve sivil işbirliği ortamlarının yaratılmasıdır.

•        Kamu (Merkezi ve Yerel Yönetim)
•        Özel (geliştirici-esnaf)
•        Sivil ( kar amacı gütmeye
•        Mahalleli (birey-grup-topluluk)
•        Üniversiteler

Söylem; Kavramları Yeniden Keşfetmek

‘Kentleri yeniden düşünmek’ ve ‘mahalleleri yeniden keşfetmek’ söylemi ile atölyelerin kuruluşuna öncülük eden kavramlar, süreç içinde birbirleri ile etkileşim içine girerek farklı atölyelerin kurulması, mekanların ve programların tasarlanmasına öncülük etmiştir. Bilindik kavramların yeniden keşfedilmesi ve etkilerinin atölyelerde yaygınlaşması için geliştirilen program ve projeler çeşitlilik sunmaktadır.

•        Tasarım
•         Araştırma
•         Katılım
•         Vizyon
•         Etki
•         Kalkınma

Eylem; Keşfedilenleri Görünür Kılmak

Atölyelerde süreç içinde farklı yöntemlerle keşfedilenlerin, yine farklı yöntem ve araçlarla görünür kılınması, yani sorunu çözen uygulamalar yapılması atölyeleri ve çıkan ürünlerin sahiplenilmesini artırmaktadır.

•         Program ve Projeler
•         Çalıştay ve Etkinlikler
•         Yarışmalar
•         Örnek Uygulamalar

Ölçek; Farklı Bakışlar

Atölyeler; sokaktan mahalleye, mahalleden kente, kentten bölgeye kadar farklı ölçeklerdeki sorunlara farklı bakış açıları ile çözüm üretmek için strateji ve taktik geliştirmek, farklı disiplinlerdeki tasarımcılar için farklı etkileşim ortamları sağlamakta. Stratejik ve yerel bakış arasındaki yelpazede farklı söylem ve eylemler atölyelerin hem farklılaşmasını hem de işbirliği içinde olmalarına olanak vermekte.

•         Sokak
•         Mahalle
•         Kent
•         Bölge

Ağ; İşbirliği ve Güçbirliği

Kurulan atölyeler ve kurulma talebi olanlar dikkate alındığında deneyimlerin Anadolu ile paylaşılması için Anadolu Tasarım Ağı (ATA) kurgulanmalı. Amaç, Anadolu’nun çeşitliliği ve dinamizminden yararlanarak ETKİleşim Atölyelerinin kapsama alanını genişletmek.

•         Tasarımcılar
•         Öğrenciler
•         Üniversiteler
•         Mahalle Örgütleri
•         Sektörler (sanayi-bilim ve teknoloji vb)
•         Yerel Yönetimler
•         Sivil Toplum Örgütleri
•         Sosyal Girişimciler

Sosyal Medya; Deneyim Paylaşımı

Sosyal ETKİleşimin en önemli araçlarından biri olan sosyal medya yoluyla Atölye program, proje ve etkinlikleri paylaşılmakta.

•         Facebook
•         Instagram
•         Twitter

ETKİleşimin Çarpan Etkileri

ETKİleşim Atölyeleri, kuruluş öyküleri, ortaklık yapıları, yönetim biçimi ve farklılık yaratan program, proje ve etkinlikleri ile örnek bir model olarak özelliğine sahip olmuştur.

Yerel yönetimler;

•         modeli ve süreci gözlemlemekte ,
•         kendilerine özgü atölyeler kurmakta,
•         atölye eğitimleri ve etkinliklerine uzman göndermekte,
•         program ve projelere katılmakta,
•         Öneri ve görüşleri dikkate alarak, ortak çalışma taleplerinde bulunmakta,

Üniversiteler ise;

•         özellikle stüdyo derslerinin bir bölümünü atölyelerde yapmakta,
•         ekibi Üniversitelere, deneyimleri anlatmak üzere davet etmekte,
•         program ve projelere öğrencilerin aktif katılımını sağlamakta.
•         mastır ve doktora için öğrencileri desteklemekte,

Tasarımcılar;

•         program ve projeler ile etkinliklere aktif katılım sağlamakta,
•         yarışmalara katılmakta,
•         iş ve çevre ortamlarından yararlanmakta,

Merkezi Yönetim;

-        uzmanları için eğitim programları istemekte,

-        program ve projelere katılım sağlamakta,

-        sunum taleplerinde bulunmakta,

Basın;

•         atölye deneyimlerini paylaşmakta,
•         bazı program ve projeler ile ilgili detaylı bilgi almakta,

Özel Sektör;

•         program işbirliği taleplerinde bulunmakta,
•         bazı projeleri uygulamak için destekçi olmakta,

Sivil Örgütler;

•         ortak etkinlikler düzenlemekte,
•         işbirliği programları geliştirmekte,
•         deneyimleri paylaşmakta,

Birey ve Gruplar;

•         atölye mekanlarından ücretsiz yararlanmakta,
•         girişim yaratma için kuluçka dönemlerini atölyelerde geçirmekte,

Uluslararası Birey ve Kurumlar;

•         atölyeleri ziyaret etmekte,
•         ortak programlar geliştirmekte,
•         deneyimleri paylaşmak üzere ekibi davet etmekte,

Günümüzde, ETKİ kavramı her alanda önemini giderek artırmakta. Sosyal ETKİ; özellikle sosyal ve ekonomik eşitsizliğin arttığı dünyada önemli bir ETKİleşim aracı. Sosyal ETKİ Girişimleri, yeni ekonomilerin önemli dinamiği. Sosyal Etki Tasarımı ise araştırma ve katılıma dayalı yenilik ve yaratıcılığı içere bir süreç yönetimi.

Kısaca, yeni nesil ekonomilerin beklentilerini yenilik ve yaratıcılık ortamlarında geliştirildiği yeni eko sistemlerin kurgulandığı günümüzde en ETKİli kavram ise Sosyal ETKİ.

Bu nedenle, ETKİLEşim Atölyelerinde yaşadığımız deneyimler, Sosyal ETKİleşim kuramının farklı ölçekler ve alanlarda uygulandığı ortamlar olmuştur.

Özetle, bir sosyal şirket misyonu ile Kentsel Strateji’nin 2011 yılında Yerel Girişime DESTEK (Demokrasi, eşitlik, Strateji, Toplum, Ekonomi, Katılım) programı ile başlayan, TAK Kadıköy, TAK Kartal, Vizyon Atölyesi ve Atölye Muğla Bir ile devam eden ETKİleşim Atölyeleri süreci örnek bir model olarak yaygınlaşmaktadır.

Her bir atölye deneyimi, başka bir atölyenin kuruluşunu tetiklemiştir. Farklılık ise emel felsefesi aynı olan atölyeleri, program, proje ve etkinliklerinde farklılıklar olmaktadır.

Sonuç olarak, Türkiye kentlerinin son altmış beş yıldır, üçüncü dönüşüm sürecine girdiği günümüzde, üç kez yık-yap sürecinin ortaya çıkardığı yaşam ve yapı kalitesi riski; kentleri ve projeleri yeniden düşünme için farklı davranışları geliştirmemiz mesajlarını veriyor. Artık, karar vericilerin bilindik kurumsal davranışları ile tasarımcıların mesleki davranışları farklı kavramlar ve yaklaşımlar ile yenilenmeli. İşte, ETKİleşim Atölyeleri bu yenilenme sürecinin tetikleyicisi ve öncüsü olarak sürekli yeniliklerle çalışmalarına gönüllülük ilkesi ile devam edecek.